Hysjaren i kapellet

 God fordøyelse er like viktig som maten. Hugs, du kan ete som ein gris, men skite som ein prins, seier guiden og prøver å lære knipske nordeuropearar å nyte livet på romersk vis.

Det er haustferie. Vi er i Den evige stad for første gong og kjem nyfrelste heim til folk som for lengst har skaffa seg sine eigne Roma-minne og som er berre er så måteleg interesserte i våre.

 Som alle andre har vi traska sårføtte blant ruinar på Forum Romanum og pådrege oss kink i nakken i møte med imponerande kyrkjemåleri. Vi har stige andektig over to tusen år gamle dørstokkar og kjent oss samtidige med Paulus og Nero. Men som mange andre har vi også merka at høgverdig kunst og kultur kan bli kvardagsleg etter dagar med overforbruk. Endå ei kyrkje utsmykka av sjølvaste Rafael og Caravaggio? Nei, etter kvart vil vi heller titte i butikkvindauge og kvile beina ved eit kafébord der ein innsmigrande gatemusikant elgar seg innpå og demonstrerer eineståande mangel på respekt for lydlege intimsoner.

Stappmett. Ikkje berre magen, men også auget kan bli stappmett. Då sig interessa frå dei rikt dekorerte taka og veggene og ned til publikum. Kunsten som omgir oss, søkjer å uttrykkje det guddommelege, men det er helst menneske i alle situasjonar og fasongar som er motivet. All god kunst viser oss det storslåtte, det komiske og tragiske og gjer det i stor grad med menneske i hovudrolla. Og sanneleg finn vi ikkje att den skjeggete patriarken frå veggmåleria også i folkemengda, noutstyrt med Hawaii-skjorte og videokamera. Den muskelsvulmande romerske soldaten som spiddar guteborn på kyrkjeveggen har stor likskap med ein breiskuldra student med nasen i reisehandboka. Her er også ein sutrande kjerub i beremeis på ryggen til ei moderne madonna. Ho vender ansiktet sitt oppover mot sollyset som sildrar ned til oss gjennom den opne kuppelen i Pantheon, dette tempelet som keisaren og amatørarkitekten Hadrian teikna i det andre hundreåret og som framleis står om lag som det stod og slår menneska med audmjuk undring.

Dei innfødde romarane feirar hausten i ulljakker og skjerf, medan turistane driv rundt i gatene i shorts og adidastrøyer og synest det er stas med sommar i oktober. Frå hotellvindauget anar vi eit menneskeleg drama. Gjennom det hysteriske bråket frå Berlusconi-fjernsyn og ulike radiokanalar  høyrer vi eit barn gråte, ei kvinne klage og ein mann som skjenner høgt og sint. Men kanskje er det berre lydar frå mange ulike leilegheiter som trengjer ut gjennom dei halvopne skoddene og blandar seg i den tronge bakgarden.

Syndarar. I den enorme Maggiore-basilikaen kviler vi oss på ein benk medan vi spionerer på menneska som går inn og ut av den lange rekkja med skriftestolar, som ikkje berre tilbyr syndsforlating på italiensk, men også fransk, spansk og engelsk. Ei gammal nonne med plaga ansikt let seg forsiktig inn i ein av båsane og helsar på presten bak gitteret. Etter lang tid kjem ho ut med spenstige steg og eit lykkeleg halvsmil på leppene. Nestemann er ein middelaldrande sjarmør i svart, som ser ut til å vere i stand til det meste. Men han har langt mindre å angre på, skal vi dømme etter tidsbruken. Han kjem ut av avlukket med det same sjølvfornøgde smilet han hadde då han sette seg inn.

Slik sit vi og fantaserer om folk og dei store og små synder dei må ha vedgått og fått forlating for. Vi kjem til å tenkje på noko den franske forfattaren André Malraux  har skrive ein gong. Han spurde ein gammal katolsk prest kva konklusjonar han kunne dra etter å ha høyrt folks skriftemål gjennom eit langt liv. Ein lærer to ting, sa presten. For det første er menneska langt meir ulukkelege enn vi trur. Dessutan er det ei grunnleggjande kjennsgjerning, at det ikkje eksisterer vaksne menneske.

Bakende. Mine Roma-minne? Eg for min del er ikkje vaksnare enn at eg framleis tydeleg ser for meg den svulmande bakenden til ein i dei himmelske skarane som befolkar taket i Det sixtinske kapell. Michelangelo tenkte vel som så at skulle ein først framstille patriarkane svevande på takkvelven, ville det sjå kunstig ut om ikkje i det minste ein av dei hadde rumpa bar når alt folket skulle kikke han opp under gevantane. Inntrykk gjorde også den stramt uniformerte vakta som hadde som oppgåve å halde støynivået på eit anstendig nivå medan folkemassane stimla gjennom kapellet. Kvart andre minutt kom han med eit gjennomtrengande og myndig hy-y-y-sj!  All småprat stilna, men steig så gradvis att i styrke heilt til vaktmannen kom med neste inntrengjande hysj.

 Det må vere eit spesielt og meiningfylt, men også noko einsforming arbeid å ha som yrke.

(Petit til Sunnmørsposten 5/11-11)

Kåseri, 60 årsjubileet til Møre Trafo på Kielferja 17. september 2011.

Eg har fått i oppdrag å få fart på fordøyelsen med eit kåseri.

Det kan eg godt gjere. Eg har faktisk ei viss fartstid her på Kiel-ferja. For tolv-femten år sidan pakka vi campingutstyr og ungar i bilen og reiste på Tysklandsferie. Vi køyrde til Oslo, kom oss om bord i Color Line, installerte oss i lugaren og gjekk forventningsfulle opp i kafeen. Vi sat og såg på utseglinga frå Oslo då eg kjende det skrapa under beina mine. Det var litt skummelt. Vi sat trass alt på femte dekk.

Etter å ha sett meg rundt etter livbåtane, tok eg telefonen og ringde Sunnmørsposten, sidan eg var journalist der på den tida. Jasså, du melder deg til slutt, sa vaktsjefen. I løpet av dei tre minutta eg brukte til å sjå meg om etter redningsvegar, hadde minst tjue personar ringt tipstelefonen og fortalt om tildragelsen. Vi var ikkje dei einaste sunnmøringane om bord.

 Etter ein halvtimes tid spraka det i høgtalaren og kapteinen fortalde at vi hadde hatt en “grunnberøring”. Det var ingen fare, understreka han. Men båten sette i alle fall kursen mot Moss der vi vart overført til ein omdirigert danskebåt. Vi, som skulle til Tyskland på ferie, hamna i Fredrikshavn, heilt i andre enden av Danmark. Heldigvis er Danmark eit lite  og flatt land. 

OK, eg skal ikkje trøytte dykk med gamle ferieminne. Eg skal berre seie at det gudskjelov gjekk bra å kome forbi Drøbak i går ettermiddag. Dette er så vidt eg kan sjå ein mykje større båt som stikk endå djupare enn vi reiste med då vi skura botn. Men vi får sjå til frukost i morgon om vi kjem forbi . Går det bra i morgon, har det for mitt vedkomande gått bra forbi Drøbak i 75 prosent av tilfella.…..

 Det var ei tilsvarande sjøreise ein gong for veldig mange år sidan. Eg reiste saman med ein flokk journalistar på danskebåten til København. Vi kalla det for seminar. Ein TV-reporter som hadde teke det veldig travelt i baren om kvelden, vart liggjande lenge dagen derpå. Då han endeleg stod opp, sette han seg i kafeen og tok seg nokre bayerar før han kjende seg klar til å gå ut på dekk og møte dagen. Det også tok si tid.
 Då han titta over rekka såg han at vi andre  passasjerane var på veg om bord igjen etter ein lang dag i Kongens by: Då konkluderte han litt resignert: “Det er første gongen eg har vore i eit land utan å gå i land”.

Eg trur dei fleste av oss kom seg i land i det landet vi nettopp har besøkt. No, når vi alle er trygt om bord igjen, kan vi kanskje summere opp nokre erfaringar frå det landet vi nettopp har reist ifrå.

 Nokre har kanskje opplevd nærkontakt med det tyske folk på kneipene. Vi har i alle fall fått studert det tyske folkelivet på nært hald. Slik vi vestlendingar kjenner tyskaren, er han ein tilårskomen type med gråhåra kone i bobil og med bagasjerommet fullt av boksøl og hermetikk frå Lidl.  Han likar å sitje på ei ferjekaia og fiske og har med seg fryseboks for å få med seg fangsten heim.

 På denne turen til Tyskland har vi lært at det også finst unge tyskarar. Eg slo opp i Wikipedia for å sjå kva anna tyskarar eigentleg er kjende for. Der fanst det 171 sider om adelege tyskarar. Det fanst 59 sider om tyske nobelprisvinnarar, 16 sider om tyske frimurarar, seks sider om tyske fjellklatrarar og fem sider om tyske feministar. Så var det tre sider om tyske keisarar og tre sider om tyske tvillingar. Ei slik internettundersøking gir kanskje ikkje heile sanninga, men det kan i alle fall gi ein viss peikepinn.

Den som har vore i ein tysk Bierstube, veit at dei innfødde er flinke til å klinke og syngje og flire høgt og rungande. Men kva ler dei eigentleg av? Når det gjeld moro har tyskaren dårleg nasjonal sjølvtillit. Dei har blitt mobba for si manglande humoristiske sans i mange hundre år.

 Til eksempel: “De veit vel kva skrekkscenariet for EU er: Det er at engelskmennene skal lage lagar maten, italienarane skal lage bilane og tyskarane skal vere ansvarlege for vitsane. Det er stygt sagt om naboane sine. Kven har noko imot Ferrari og fish and chips?

 Tyskarane skal ikkje ha utvikla sansen for ironi. Og dei brukar også lang tid til å kome til poenget. Det siste har sin naturlege grunn. Det snirklete tyske språket er konstruert slik at du ikkje berre kan slenge på eit overraskelsesmoment på slutten. I ei tysk setning er det som regel veldig ganske lang veg til punktum. Det er så mange gewesen geworden war som skal hengast på til slutt at det er vanskeleg å operere med kvikke replikkar.

Men no er vi i rom sjø og internasjonalt farvatn. Lat oss ta eit internasjonalt blikk på humoren: I 2002 organiserte forskararar noko dei kalla Latterlaben ved universitetet i Hertfordshire i Storbritannia. Dei samla inn 40.000 vitsar. Dei la vitsane ut på nettet og bad folk stemme over kva for nokre dei likte best.

Dei fekk totalt inn over to millionar stemmer. Og forskarane gjekk i gang med sine analysar: Dei oppdaga at tyskarane syntest at nesten alle vitsar var artige. I Storbritannia og Australia likte dei best vitsar som latterleggjorde andre. Mange andre europeiske land likte best absurde vitsar. Mannfolk elskar som vi alle veit vitsar om aggresjon og sex. Kvinner likte best vitsar basert på ordspel. Japanarane likte ikkje vitsar i det heile.

Verdas eldste kjende vits kjem frå dei gamle sumerane som levde for nesten 4000 år sidan: Dei hadde sans for dobbelt nekting: “Ikkje sidan tidenes morgon har det skjedd at ei ung kvinne ikkje har fjerta i ektemannens fang”. Dette fortel meg at prompevitsar er heilt grunnleggande i vår kultur.

 Så hoppar vi til Egypt nokre hundreår seinare: Korleis underhalde ein farao når han kjeder seg? Forslag? Plassere farmora til farao i furua? Nei. Humoren til André Bjerke var nok ein tanke avansert for den jamne gamle egyptar. “Sett nokre unge kvinner som er kledde berre i fiskegarn på ein flåte som siglar ned Nilen - og så gi dei ordre om å fiske!” var svaret. Då kosa han seg nok, farao.

 Den eldste vitsen som er kjent frå England er 900 år gammal og har form av ei gåte: Kva er det ein mann har hengande ned langs låret og som han vil bruke til å trenge inn i eit hol han har trengt inn i mange gongar før. Svaret er naturlegvis nøkkelen? Kva tenkte du på då, har  engelskmennene skratta til kvarandre sidan.

Slik har altså humoren utvikla seg sakte men sikkert frå 2000 år før Kristus til 2000 år etter Kristus. Vil de høyre vitsen som vart kåra til verdas dårlegaste blant dei 40.000 vitsane som ein kunne velje mellom?

 Det var også ei gåte: Kvifor kryssa høna vegen? For å kome over til den andre sida! Du skal ha nokre glas innabords for å skratte av den.
 Men akkurat her er deet nok først og fremst forskaren som formulerte vitsen som er dårleg. Grunngjevinga i den norske versjonen har alltid vore at høna tykte det var for langt å gå rundt. Og då blir vitsen ikkje så verst likevel.

Men kva er verdas beste vits, ifølgje to millionar røysteføre internettbrukarar: Det var denne: To jegerar var ute i skogen då ein av dei plutseleg ramla i bakken. Det var eit alvorleg illebefinnande. Han hadde slutta å puste. Han var blå i ansiktet og du såg berre kvitebikkjene i han der han låg. Den andre jegeren fekk fram mobilen i ei fart og ringde nødtelefonen: Kameraten min er død. Kva skal eg gjere?
Operatøren svara roleg: Ta det med ro. Eg skal hjelpe deg. No skal vi ta det trinn for trinn: Først må vi no forsikre oss om at han verkeleg er død.

 Du kunne høyre korleis jegeren la frå seg telefonen og romsterte ei stund i bakgrunnen. Så høyrdest eit skot. Jegeren kjem tilbake i telefonen og seier: OK, han er død. Kva gjer vi no?

Då har vi kome så langt i dette cruiset at vi kan vende tankane mot gamlelandet igjen. Der har det akkurat vore val. Det kunne passe med nokre politiske vitsar. “Problemet med politiske vitsar, er at dei så ofte blir innvalde”.
Takk for meg!

Valkval

“Viljen er god, men budsjettbalansen er skrøpeleg”

 - Du ser sanneleg frisk og sprek ut.

- Ja du skjønar, eg har nettopp vore sjuk!

Vi ruslar rundt midt i valkampens gny ein laurdag formiddag, hentar oss valbrosjyrar og held kontakten med gamle kjenningar i forbifarten. Han som nettopp har mista kalaskula i ein kraftig omgang med vondsinna virus og enno ikkje er heilt restituert, gir vi ros for sporty utsjånad. Han takkar hjarteleg for komplimentet.

Fenaknok. Slik har det blitt. Ein mager kropp er ein sunn kropp i eit samfunn der vi kurerer dei fleste farlege sjukdommar. Å sjå ut som ein avgnaga  fenaknok blir sett på som eit merke på suksess og  viljestyrke, om det aldri så mykje skuldast eit virus på tarmen. Vi lever i eit miljø der vi ikkje lenger har bruk for opplagsnæring på rumpe og lår i påkomande tilfelle. Det held med ei flaske brevatn frå Olden og eit beger lettyoghurt frå Tine i ryggsekken. Då skal vi berre ein liten tur oppom tregrensa slik at vi kan nyte vår søndagslunsj med alminneleg godt samvit. Og så er vi tilbake og ferdig dusja i god tid før middag.

Helsa er vårt eige val, forstår vi av alle firefarga brosjyrane som heile tida ramlar ned i postkassa vår. Vel vi den rette livsstilen og sper på med kosttilskot, skal vi få leve lenge i landet. Det manglar ikkje på forslag til tilskot til potetene og kjøtkakene og frosenfisken. Du kan kjøpe ekstraktar frå alle sjøens fiskar og dyr. Stadig nye plantar blir hausta og pressa og tappa på kapslar for at vi skal få det vi treng av vitaminar og antioksidantar. Et vi dei alle, blir det ikkje plass til frukost.

Autotrim. Vi kan velje om vi vil ete eller trimme oss ut av alderdommens plager. For dei ekstra makelege finst det dessutan elektriske belte som faktisk utfører heile trimmen medan vi gjer andre ting. Det mirakuløst rimelege utstyret, som alt er ein bestseljar i USA, kan vibrere kroppen din liljeslank på nokre veker, fortel reklamen. Og ikkje nok med det: Det beste av alt er at slanketrimmen skjer utan sveitte og at ein kan leve heilt normalt. For mange i målgruppa vil det seie å liggje rett ut framfor TV-en og ete bacon-crisp rett frå posen.

Det er berre å dra fram kredittkortet og klikke på Kjøp, så kan vi kjøpe oss fri frå strev og kunne kombinere latskap med trim og gynge sunne og lette på den grøne grein. Men inst inne veit nok dei fleste av oss at eigen innsats er ganske avgjerande for helsegevinsten. Går du på basar utan å ta lodd, er det lite truleg at du kjem heim med fruktkorga. Er du ikkje villig til å lide for venleiken, kan du ikkje rekne med å sjå ut som eit fruktfat særleg lenge.

Over helga skal vi også velje politikarar. Dei krev ikkje anna av sine veljarar at dei møter fram i vallokalet og puttar røystesetelen med deira logo i urna. I valkampen er det ikkje snakk om sveitting og motbakkeløp for at vi skal få våre ønskje oppfylt. Nei, kjem kandidatane berre til makta, skal dei ordne det meste for oss. Sjukehuskøar og eldre på dobbeltrom skal bli historie. Snart skal vi kunne køyre ferjefritt til Ikea både i Bergen og Trondheim.

Sveittefritt. Det er ikkje fritt for at lovnadene i valkampens hete liknar ein tanke på reklamen for sveittefri slanketrim i TV-kroken. Ikkje alt står til truande. Viljen er god, men budsjettbalansen er skrøpeleg. Politikarane merkar ofte sjølve at dei er på gyngande grunn. Når argumentasjonen er svak, må dei heve røysta og skjerpa tonen: ”Vi står heilt på kanten av stupet. Men det kan eg love, at om vårt parti kjem til makta, skal vi alle skal ta eit langt skritt framover!” 

 Akkurat på valdagen, har DU like stor makt som statsministeren, heiter det iden tverrpolitiske kampanjen som skal lokke oss til røystelokala. Det trur vi no som vi vil om. Men det er viktig å bruke røysteretten klokt. Etterpå kjem to rolege nye år, der våre valde representantar tek seg av dei politiske utfordringane og vi skal få fred til å stelle med vårt.

 Det kan bli to fine år. Vi skal ha det som fisken i garnet.

Kjetil Tandstad

Sommarens lykkelegaste dagar

Sjeldan er det norske folk lykkelegare enn i desse travle dagane før fellesferien.

Sommaren har late vente på seg. Likevel kjem han alt for tidleg. Slik brukar det alltid å vere.  Kalenderen på jobben er full av oppgåver som må vere unnagjort før vi tek fri. Heime står gjeremåla i  kø: Bygningar skal målast, hagen må stellast og båten må smørjast før ferien kjem.

Ferieroa. Og ferien nærmar seg med stormskritt. Derfor gjeld det å nøyte både dagane og kveldane. Det spelar ikkje noka rolle om vi berre skal vere borte ei veke. Skal vi kunne slappe skikkeleg av når vi ferierer, må  vi sørgje for at ein ikkje treng å plagast av tanken på  ubetalte rekningar eller smuldrande shingel på stovetaket.

Skal vi finne den store ferieroa, må vi ha skikka vårt bu før vi stemplar ut. Fridom er først og fremst retten til å ta fri frå pliktene og ansvaret. Elles kan vi i stor grad gjere som vi vil. Dei heva peikefingrane har gått ut på dato. Vi er frie menneske med fordomsfrie livssyn. Vi lever våre liv som vi vil og  kan gjere som vi lystar, så langt tida, pengane og overskotet rekk. Så kan ein spørje korleis  vi eigentleg vel å bruke all fritid og all fridom vi har tilkjempa oss: Filosofen Slavoj Zizek seier bitande at i det moderne samfunnet er menneska så frie at dei kan gjere kva som helst - så sant det inkluderer shopping.

 Det er ikkje vakkert sagt, sjølv om det ofte er sant: Det er vi sjølve som vel og det vi vel er nesten alltid å kjøpe noko. Vi er frie til å velje, men vi vel det same og  ferierer i flokk. Vi kjøper oss liggetid på ei tyrkisk strand eller tømer bankkortet på shopping i London og Paris. Så mobilfotograferer vi kvarandre med breiddfulle handlenett framfor Trevi -fontena eller domkyrkja i Kristiansand og sender bilda heimover for å dokumentere vår ferielykke.

Forventningar. Ferie er å bruke av vår eiga tid. Ikkje nødvendigvis for å ligge rett ut i sola utan å løfte ein finger. Men ferie handlar om å vite at ein kan liggje rett ut utan å løfte ein finger. Viss vi altså skulle finne det for godt. Veit vi det, kan vi alltids beise hytta og hogge ved så vi blir både sveitte og møydde. Slik er no ein gong mennesket:  Så lenge vi kan bestemme sjølv, gir alle slags fritidssyslar avkopling,  anten vi no fiskar på fjorden eller spring Skåla eller Saudehornet rett opp.

I praksis er det vanskelegare. Når ferien først er der, skal forventningar innfriast og draumar gjerast til røyndom. Forventningspresset er stort. Same kor vi padlar og raftar og shoppar og et, kjenner vi at skuldrene nektar å senke seg og at den gode ferieroa  let oss vente. Vi lener oss tilbake i fluktstolen, men høyrer taksameteret gå. Dei dyrebare feriedagane blir borte ein etter ein. Snart er det striskjorta og havrelefsa igjen.

Draumen. Men enno ligg altså alt dette langt der framme. Enno ser vi berre vår eigen rosa feriedraum.  Å vente på ei glede er også ei glede, så no spring vi rundt og gler oss.

Og medan vi gler oss, må alt gjerast klart. Vi heng på garasjeveggen med spann og målarkost mellom regnbygene og  let grasklippar og motorsag gå til langt på natt i desse lyse forsommarkveldane. Vi lukar i hagen, så det ikkje skal gro heilt att til vi kjem heim att. Vi lagar oss lange lister over alle dei ting som berre må gjerast før fellesferien kjem. Enno er det såpass lenge til feriestart at vi framleis trur vi kan få gjort unna alt.

Vi er både støle i ryggen og side i sessen når vi ruslar inn til Kveldsnytt etter endå ein langtørn mot kveke og løvetann. Det er vanskeleg å fatte, men det er nok sant:  Lykkelegare blir vi ikkje i sommar.

Den søte kløe

Vi har for lengst bytt devoldtrøyer og tjukkeraggar med shorts, sandalar og solfaktor. Men det er ikkje ulla som klør, det er våren….

I år fall det årlege underet saman med påskemysteriet. Ein sein og seig vinter gjekk plutseleg over i ein tidleg vår. Etter eit halvår med rekordkulde, frosne vassrør og katastrofale straumrekningar, forvandla eit botnfrose landskap seg til ein duftande og blomstrande hage.

Naturlegvis er dette eit mirakel, endå det skjer kvart einaste år. Bjørka sprett, folk og fuglane syng og byggjer reir og russen krabbar i rundkøyringane. Frå byggjefelta blir det sendt opp røyksignal frå alle terrasser: Her er det familiekos og fellesskap rundt raudbrende skuldrar og svidde sommarkotelettar, signaliserer dei til kvarandre. Frå ein dag til ein annan vart den bleike vintersola flammande gul og varm så godtfolk måtte kaste jakke og botforar. Det er pussig kor raskt ei slik total meteorologisk omvelting blir akseptert som ei sjølvfølgje: Berre nokre veker etter at telen forsvann, fell det heilt naturleg å rusle sveitt og mødd bak grasklipparen, berre iført sandalar, shorts og solfaktor 18.

Midt i denne underfulle våren, blir ein kalla inn til kontroll på sjukehuset. Ein troppar opp med sine kråketær frå fastlegen i handa og blir vist til ein stol i ei trong krå framfor døra til spesialisten. Ikkje før er ein på plass, før ein får selskap med ei oppsiktsvekkjande flott dame i same ærend . Ho er av det sterkt nedringa og oppskjørta slaget. Ho helsar med ein strålande smil før ho gjer seg utilnærmeleg ved å feste blikket ein stad midt på den kvite korridorveggen og la det bli hengande .

Det er kanskje den brå våren som får naturen til å gå over opptuktinga. Medverkande er nok også utsikta, som utanom dama på stolen gir lite anna å sjå på enn kvite korridorvegger og plakatar som fortel at det er fullt mogleg å leve lykkeleg med kols og utlagt tarm. I eit så sterilt miljø, er det fort gjort at auget går sine eigne vegar: Ein grip plutseleg seg sjølv i å sende stolne blikk. Den fagre beint imot har også lagt merke til skottinga. Ho ser litt forarga ut og dreg fåfengt i skjørtet for å skjule sine lange og sommarbrune bein.

Og ho har rett – for uansett sivilstatus, alder og livssyn, er dette korkje tid eller stad. På eit venterom skal ein sitje med innovervendt blikk og vere oppteken av seg sjølv og sine eigne plager. Då passar det dårleg å fjase og flørte.

Ein raudnar litt brydd og leitar blant gamle vekeblad på bordet etter ein meir akseptabel stad å feste blikket. Ein har bladd gjennom fire nasjonars kongehus og ei tylft med nyskilte kjendisar før ein tenkjer på signaleffekten. Då er ein snar til å byte ut dameblada med eit meir maskulint båtblad for å sende signal om pengar og eventyrlyst. Etter kvart finn ein også eit eseløyrd eksemplar av Fjell og Vidde i haugen. Med det kan ein semaforere at her sit det eit rett nok tilårskome, men likevel senesterkt mannfolk med sans for dei enkle og ekte verdiar i livet.

Når ein til slutt også finn ei påkosta kunstbok under vekeblada på bordet, kan ein også vise til høg kulturell kapital.Den omfangsrike kunstboka viser seg å vere full av stilige svart-kvittfoto. Den internasjonalt kjende fotografen blir presentert i rosande ordelag i eit kort forord. Elles er fotosamlinga utan tekst. Ein blar seg gjennom sobre foto av amerikanske skyskraparar og luftige tindar i norske fjellandskap. Her er det stemningsfulle hamnemotiv med kranar og master. Her er stolte greske søyler og himmelstrevande kyrkjespir, for ikkje å snakke om utsøkt grafiske tolkingar av utskytingsklare rakettar og finske mastefuruer i skuggefullt skogsmiljø.

Det er bilete som fortener kjennarmine. Ved eit par tilfelle gryntar ein beundrande og held boka opp for å nyte dei perfekte proposjonane på nærare hald. Vi skottar over på vår ukjende venteromsvenninne og synest at ho har blitt ørlite meir tilnærmeleg . Det er nesten som ein kan ane skuggen av ein spøkjefull smil på dei raude leppene.

Det er naturlegvis på dette tidspunktet at legen opnar døra og ropar ein opp. Det er ikkje noko anna å gjere enn å slengje kunstboka på vekebladhaugen og gå. I augnekroken ser ein teksten på baksida av omslaget som ein har halde opp som ein plakat framfor ansiktet dei siste ti minutta: Tema for denne boka har vore det som peikar opp. Sponsored by Viagra.

Med gullhår i raua

Lukka er ofte betre enn forstanden: Norsk velstand er mest eit uttrykk for at vi har hatt meir flaks enn vi fortener.



Jordskjelv, tsunami og atomkatastrofe rammar eit folk på andre sida av kloden. Vi sit med pusten i halsen og fryktar at ringverknadene også skal ramme oss. Heldigvis er vi som vanleg på trygg avstand frå det vonde. Samanlikna med dei fleste på kloden er livet lett her vi bur. Vi er det dei i gamle dagar kunne kome på å kalle lukkas pamfiliusar. Med det meinte dei slike som har bispen til morbror og som er fødde med gullhår i raua og sølvskei i munnen.
 For det var vi som trekte det store loddet, som skaut gullfuglen og vann prinsessa og halve kongeriket. Vi tok alle førstepris i det brutale rottereset med fellesstart den gongen vi vart skapte. Vel var vi gode symjarar som unge sædceller, men vi må nok også vedgå at det var mest flaks at vi greidde å leggje alle konkurrentane bak oss i dette grunnleggjande Birkenløpet som til vanleg berre har ein vinnar.
Sidan har det gått slag i slag: Vi vart fødde i eit fredeleg land som hadde råd til vaksinasjon, utdanning og godtepose til radiobarnetimen. Globalt sett var på vinnarlaget frå første stund, og mykje skal ha meir: Foreldra våre kjøpte bil og bygde villaer med hage rundt. Då lagnaden fann det for godt å gi oss råderett over dei store oljeressursane langs kysten vår, song Abba “The winner takes it all” i bakgrunnen.
Vi hadde fornuftige politikarar som passa på oljepengane våre som sine eigne og ikkje let oss få stort anna enn rentene til å feste for. Det førte til at pengane rann inn i statens store pengebinge, som raskt vart så stor at han måtte flyttast til utlandet for ikkje å øydelegge balansen i økonomien. I mai 1996 var det nyskipa oljefondet på to milliardar kroner. I løpet av dei første åtte år dobla summen seg 500 gongar. Frå 2004 til 2008 voks oljefondet frå 1000 milliardar til 2000 milliardar. Medan resten av verda bøygde ryggen og let seg piske under finanskrisa, sat det norske folk uanfekta i godstolen og vart trippelbilliardærar i oktober i fjor.
I desse dagar går kurva for oljefondet, alias Statens pensjonsfond, nesten rett opp. Ikkje berre er det borgarkrig og opprør i dei arabiske oljestatane, slik at Suez-kanalen kan bli sperra og oljeanlegg stengde. No går også japanske atomkraftverk i lufta. Utan elektrisk energi stansar landet og no er den norske gassen blant dei halmstråa dei kan gripe til. Desperate japanarane betaler med glede dei høge prisen i marknaden. Når oljeprisen går opp, er det til glede for oss, men ikkje for så mange andre. Slik har det blitt: Eiga lukke er viktig, men andre si ulukke er heller ikkje å forakte.
Eigentleg skulle den alvorlege klimasituasjonen no har ha lagt til rette for eit gigantisk opphørssal for ureinande norske oljeprodukt. Kjøp tre fat råolje, betal for to! Vi hadde rekna med ein mjuk og gassdempa, men ganske kortvarig overgang frå oljerikdom til meir normale tilstandar. Men no har atomkrafta på nytt gjort seg politisk umogleg for ei stund og vil bli erstatta med fossilt brennstoff. Norske heldigrisar kan halde fram med å klage over straumrekninga, medan ein stri straum av blanke petrodollar strøymer umerkeleg inn på felleskontoen.
Ein kan spørje seg om denne lukkelege tilstanden kan vare, når oljealderen likevel ein gong er ute. Og det kan han nok. Her i landet har vi nemleg langt meir areal og ressursar enn vi er i stand til å ta vare på.

Lat oss tenkje oss eit par nye tiår fram i tid: Olje og gass er mangelvare og prisane er skyhøge. Den norske Oskeladden sit velfødd og stur på hytta si og rotar i glørne i peisen. Vi kan tenkje oss at han ved eit reint tilfelle hevar blikket frå børsnoteringane ein augneblink, og ser seg rundt. Og kva ser han: Ikkje berre sildrar og renn og dryp det i bekkar og småfossar som tiltakssame småbrukarar gjerne vil leggje i rør og lage straum av, men so, til no har blitt hindra av låge energiprisar og tafatte politikarar. Han ser også at sjøen hevar og senkar seg i flo og fjøre, heilt til inga nytte. Han har fått naustdøra knust og blitt mint om at det er utømelege og pålitelege ressursar av storm og kuling å hente langs heile vår vindherja kyst. Og takk vere oljen, som har gjort oss det norske folk makelege og storforbrukarar av litauisk bjørkeved, har vi blitt velsigna med endå ein fornybar energiressurs. Tidlegare bøar og beitemarker har grodd igjen av hurtigveksande bjørk, or og platanlønn. Det er berre å ta hogstmaskinen på nakken og setje i gang.
 Slik er lukka betre enn forstanden for heldige Ola Nordmann, som alltid har kome ned meir eller mindre på beina når krisene rammar utlandet. Enno har han ein kraftig motvilje mot vindmøller til havs og monstermaster på land og protesterer det han er god for. Men når kraftprisen blir høg nok, ser han nok annleis på saka og byrjar å cashe inn.

God helg!

Kjetil Tandstad 26/4 2011

Kjetil Tandstad

Å skifte beite

Eg er bedt om å fortelje korleis det er å skifte beite. Nokre vil kanskje seie bytte side eller hoppe av. Eller å bli ein gammal gubbe.
Nokre av dykk er nok heilt uforståande til at det er mogleg å bytte eit heilagt kall i media med eit heilt vanleg yrke: ”Journalistikken er eit hundeliv. Men det er no alltids betre enn å jobbe”, seier dei.
Andre spør meg med dårleg skjult misunning korleis det går. Dei ser på meg som ein som har berga seg ut i siste liten. For journalistikk, det er No Country for old Men. Dette er gamle kollegaer som harbegynt å gløymer korleis ein overfører bilde frå mobiltelefonen til pc-en. No har dei begynt å sjå på seg sjølve som gamle og avfeldige. Dei har blitt som dei gamle gubbane dei sjølve flira av i sin ungdom: Dei som alltid unnskylda seg med at dei hadde fått ein rikstelefon når dei kom for seint på morgonmøtet .
Folk er forskjellige. Nokre journalistar kan ikkje tenkje seg noko kjekkare enn å springe etter ein brannbil. Nokre synest ei brannutrykking er eit heft i arbeidet. Eg høyrer nok til i den siste gruppa. Ei viktig årsak til at eg søkte meg over til museumsbransjen, var at eg ville ha arbeidsro.
Eg hadde venta meg eit ganske sedat miljø blant mottetne tømmerhus og nedstøva gjenstandar. Det var ei overrasking for meg at museumsdirektøren skulle vere hekta på Sex Pistols og straks begynte å sende meg twittermeldingar med lenker til åttitals punkmusikk. På det første interne museumskurset eg var med på, lærte eg facebook og å lage min eigen blogg. Museumsfolk er idealistar. Per definisjon, til og med, om vi skal dømme etter lønnsnivået. Dei – det vil altså seie vi - har ein viktig arv å forvalte. Derfor tek vi alle middel i bruk – til og med dei nye sosiale media.
Naturlegvis er det mykje eg saknar i journalistikken: Først og fremst alle dei trivelege og rare menneska som finst her. Dessutan har yrket ein openberr fordel: Det hopar seg ikkje så veldig opp. Gamle gjeremål kan berre skuvast diskret ned i papirkorga fordi dei har blitt uaktuelle. I nesten alle andre jobbar blir gamle saker liggjande på skrivebordet og genererer ekstra magesyre. I museumsbransjen blir saker faktisk meir aktuelle di eldre dei blir.
Journalistikken har mange andre gode sider. Eg skal ikkje dvele for mykje ved dei. Mi oppgåve er å vere ei kritisk røyst utanfrå. Eg er trass alt invitert hit som ein del av den rituelle sjølvpiskinga som journalistlaget brukar å arrangere nokre gongar i året.
For det er ting ved journalistikken eg absolutt ikkje saknar: For eksempel Spissinga. Saker skal setjast på spissen, for der står dei best, heiter det. Men når spissen blir spiss nok, blir det berre plass til nokre få ord av typen val-massakre, sjukehus-gerilja, naken-sjokk, politi-sex.
Det er naturlegvis ikkje noko gale i å gjere førstesida om til salsplakat, viss det er laussal ein satsar på. Men det plagar meg når det er plakatskrift i abonnementavisene. Eg er langsynt frå før og då må ein vere ekstra lang i armane om ein skal greie å lese kva som står på førstesida.

Men spist skal det altså vere - alltid: Først skal journalisten spisse. Så kjem desken og nettavisa og kvesser saka endå meir. Til slutt er ei rund og tidig nyheitsmelding blitt spissa både framafrå og bakfrå , så ho knapt er attkjennande.
Ein nyheitsbulletin i NRK varte ein gong tre - fire minutt. No blir ei nyheitsmeldingar på to minutt blir sett på som ei verbal femmil. Etter ei slik intellektuell kraftutfalding er det heilt nødvendig at lyttarane får slappe av til listepop og lystig lausprat ei god stund, lyder parolen frå hovudkvarteret. Det har alltid forundra meg kor lydige dei mest antiautoritære i NRK kan bli når det er sjefane på Marienlyst som fører ordet.
I moderne aviser vil ein helst bli kvitt alt mellom den kjappe notisen og dei utbretta skandalesakene, sjå sidene 3,4,5,6,7,8 og 9. Notisen er veldig ofte for knapp til at vi forstår noko særleg av innhaldet. Hovudoppslaget har typografi tilpassa dei sterkt synshemma og er gjerne forsynt med eit kornete foto, teke med mobiltelefon i tusmørke. Hadde det ikkje vore for sladden for å anonymisere den mistenkte, hadde vi aldri funne ut kven som var politi og kven som var røvar på bildet. Men slik er det: Di mindre skarpt eit slikt pressefoto er og di større sladd, di meir dramatisk og autentisk verkar det.
Det korte og overflatiske er ikkje noko nytt under sola: ”Usæle de bladfolk, som interesserer dykk for alt og rører i hop alt, og gir oss tri livsyn for dagen og tie lygnir og tjue hende og uhende, men tek ettertanken frå oss”, skreiv Arne Garborg.
Det er meir ved journalistikken som eg ikkje saknar: For eksempel festtalane om transparens, mangfald, innsyn og det frie ord:
Det frie ord er heilagt, men det blir alt for ofte brukt som orsaking for å plage pårørande, jamfør Faiza-saka, eller for å få innsyn i undertøysskuffene til handballdamer og Grand Prix-kjendisar.
Snakk gjerne frimodig om transparens, men vent med dei store orda til avisene sjølve offentleggjer sine søkjarlistene og redaktørane mannar seg opp til å skrive sine leiarartiklar under fullt namn.

Vi snakkar gjerne varmt om mangfald, men vi praktiserer einfald: Journalister flyver i flokk, når de er mange nok. Og då meiner eg ikkje berre når ei samla pressa har fått los og rykkjer ut i flokk for så å presentere oppslag som nesten er identiske. Det er forståeleg. Men einfaldet gjer seg utslag også når det gjeld stoffvurdering, layout og språk. Vi her ute i provinsen kopierer dei store alfa-avisene som Aftenposten, VG og Dagens Næringsliv - heilt ned til dei minste ord og vendingar.
Det er lenge sidan Sunnmørsposten spurde ein gammal heidersmann som hadde forlist med sjarken sin om korleis det var å liggje i isvatnet i ein time før han vart berga. Avisa gjenga svaret hans ordrett: ”Det va nøke hardnue.” I dag hadde nok dette utslaget av sunnmørsk understatement blitt stoppa undervegs. Hardhausen hadde garantert blitt sitert på noko slikt som ”tøffe timer i isvannet”.

Media er ikkje meir mangfaldige enn at alle går til dei same meiningsmålingsselskapa og kjøper dei same konklusjonane, som dei så gjennomfører til punkt og prikke: Endå kortare nyheiter, endå færre bakgrunnsartiklar, endå større bilde, endå meir musikk og lausprat og endå færre facts og resonnement. Vi held oss med nettsider, som gir oss kortversjonen av det mest oppsiktsvekkjande nyheitene. Vi klikkar innom i 20 sekund. Så hastar vi vidare og trur vi har lese heile avisa. Slik kamuflerer nettversjonen effektivt kor gode papiravisene faktisk enno er.

Mange ting er faktisk så kompliserte at dei ikkje får plass i ein tospaltar. Eg høyrer til den delen av det norske folket som likar å lese det vi i pressa gjerne kallar langhalm. Eg er ikkje åleine: Dei papiravisene som går fram år etter år, er langhalmavisene Morgenbladet, Dag og Tid og Klassekampen – i tillegg til den vanlege gjengen med bygdeaviser.
Avisa døyr med døgnet, brukte ein å seie i gamle dagar. Moderne media døyr ikkje berre med døgnet, men med timen og minuttet. Det blir dessutan sagt og skrive så mykje i så mange ulike media at det meste går oss vanlege dødelege hus forbi.
Når alt blir presentert som sensasjonar og ingen ting likevel står for oss som verkeleg minneverdig, blir det freistande og makeleg for media å seie det same heile tida. ”The Media blir the Massage.” Då kokar det heile ned til eit minste felles multiplum: kjendiseri, sex og krim. Det er slike saker vi les og høyrer mange av kvar einaste dag, men sjeldan prøver å hugse. Slik blir journalistikken ein slags heismusikk vi berre følgjer med i med eit kvart øyre. Nyheiter blir bakgrunnsstøy. Det er akkurat det motsette av det vi snakkar om i slagordet ”bakgrunn for egne meninger”.
Eit gammalt råd blant journalistar når det var noko skummelt i gjære, har vore: Follow the Money! No kan ein mistenkje at landets redaktørar er i ferd med å gjere slagordet til sitt. Det er ikkje så rart. Redaktørens fremste oppgåve blir meir og meir å syte for at aksjonærane får sitt. Får dei ikkje det, får redaktøren fallskjerm på ryggen og ein tupp i ræva. Dermed seier han opp frivillig for å kunne ta seg betre av familien. Og ein ny modig maur rykkjer inn på redaktørkontoret.
Det er ikkje dei trauste medieføretak i Møre og Romsdal som har vandra lengst på denne breie vegen mot kommersialisering, avisdød og fordervelse. Til og med den utskjelte hovudstadspressa held seg meir eller mindre langs den smale sti. Men det foregår ei kursendring. Og vi justerer kursen bitte litt til same sida heile tida.
Dei store medieføretaka langar først av garde. Dei mindre følgjer tillitsfullt etter. Berre dei aller minste – lokalavisene – hadde så korte bein at dei ikkje greidde å halde følgje. Dei klaga og gret, men vart nøydde til å finne sin eigen veg. Og dei oppdaga at det faktisk kan gi dei fleire lesarar.
Det kan passe å stanse her – med ei strime av håp for ein bransje i solnedgang.
Takk for meg – og lykke til vidare!

(Møre og Romsdal journalistlag 19/3-2011.)

Bussen til jobben

Nei, vi har ikkje promillekøyrt. Å ta bussen på jobb utfordrar både
gammal vane og vårt gode namn og rykte.

Vi står på busshaldeplassen i snødrevet ein tidleg morgon. Ein bil blinkar inn på busslomma framfor oss og sjåføren vinkar oss inn i varmen. Det viser seg å vere ein sambygding vi i grunnen har hatt svært lite med å gjere opp gjennom åra, men som no ser sitt snitt vil hjelpe eit medmenneske som har stranda langs riksvegen. ”Bilen på verkstad” konstaterer han. Vi seier at nei, vi har byrja å ta bussen på jobben. Han ser tvilrådig på meg før han får eit medfølande smil og eit direkte spørsmål: Sei meg, du har vel ikkje mista sertifikatet?

Som alle andre har vi stort sett brukt privatbil til all slags transport dei siste tiåra. Å greie seg utan bil med aktive ungar og lange avstandar er vanskeleg. Men så flyttar ungane ut. Så døyr altså familiens aldersstigne ekstrabil brått, om ikkje uventa, og vi står plutseleg overfor valet: Skal vi framleis ha ein bil til far og ein bil til mor - eller skal vi halvere bilparken og både spare pengar og samtidig slå eit slag for miljøet.

Det hadde naturlegvis vore noko anna om vi hadde drege i kondomdress og refleksvest og sykla på jobben med eit batteri av blinkande LED-lys framme og bak til vern mot privatbilismen. Det er ei transportform som gir status og plasserer ein i selskap med barskingar med Birken-ambisjonar. Vinter-syklistane har istappar i skjegget og knastrande piggar under sykkelhjula. Slike folk tek vi i leskuret av oss strikkelua for. Dette er ekte tøffingar som trassar naturkreftene og piner seg sjølv , slik vi alle burde ha gjort, om vi berre hadde hatt ork.

Det er ikkje så rart at folk stussar når ein innbarka privatbilist plutseleg melder overgang til den brokete gjengen av born, pensjonistar og innvandrarar som er dei som brukar kollektivtransport til kvardags. Og vi medgir: Vi busspassasjer ser alltid litt stakkarsleg ut der vi står rett opp og ned i busskuret med lue og vottar medan dei meir vellykka susar forbi berre i t-skjorta i sine blanke bilar. Få tenkjer over at det også trengst kompetanse for å reise kollektivt. Den reisande må ikkje berre halde oversikt over rutetider og plutselege ruteendringar på grunn av skred og tunnelarbeid. Han må også vite at Dx67 er bussrute-norsk som tyder at bussen går kvar dag bortsett frå laurdag og søndag. Ein må heller ikkje oversjå dei små bokstavane bak dei oppsette avgangstidene. Dei viser gjerne til ein fotnote som fortel at avgangen til dømes er innstilt i ferien og elles i alle månader med r i.

Moderne bussar duvar over telehiva ut som store skip på havet med sine rekkjer av lyskastarar og lanterner. Dei har dashbord så fulle av lysande elektronikk at Flybussen knapt står tilbake for ein Airbus i det stykket. Moderne bussar har hydrauliske lasteromsluker, her er kaffimaskin, høgtalaranlegg og internett.

Men mykje er også ved det gamle. Medan dei elektroniske betalingskort elles stort sett har gjort småpengar overflødig, meinheld busselskapa framleis på den tradisjonsrike småpengane, endå så mykje det forseinkar transportetappen. Sjåføren skal ikkje berre føre sine passasjerar trygt gjennom tung trafikk og skiftande ekstremvêr. Han må også ta imot myntar og lommerusk, telje det opp og før han frå si forvridde stilling gir oss vekslepengane tilbake.

Ved nærar ettersyn er det ikkje berre betalingsmåten, men også bussjåføren er ofte den same som køyrde skulebussen for meir enn førti år sidan. Det er ikkje å kome frå at store delar av vår bussflåte framleis blir ført blir ført av karar som fekk dei ettertrakta sjåførjobbane fordi dei hadde djup innsikt i bensinmotorens indre.
I dag vil ungdommen heller selje jeans eller studere litteraturvitskap enn å køyre buss og busselskapa fortvilar over samfunnsånda. Det var filosofen Descartes som lanserte læresetninga De omnibus dubitandum est. Det tyder noko i retning av at alt kan tvilast på.
Og tvile, det er faktisk noko ein ofte gjer når ein står i mørkret i uvêrsskuret og ventar. Det går ikkje mange minutta på overtid før vi kjenner den nagande tvilen i vårt indre: Har bussen alt gått eller er han berre sterkt forsinka?

Kjetil Tandstad (Smp 5/2-11)

Årets ypparste

Eit nytt år er som eit sprang ut i eit ukjent mørke. Då er det godt å vite mest mogleg om kvar vi kjem frå og kvar vi er på veg.


Etter ei lang før- og romjulstid sit vi stinne av julemat og godt forsynte med tung familiekos. Som vanleg brukar vi fridagane til å måle, vege og sortere året som gjekk. No blar vi gjennom avisene for å få med oss alle karakterbøkene, ti-på-topp-listene, æresprisane, oppsummeringane og karakteristikkane av menneske som av ein eller annan grunn stakk hovudet fram offentleg i 2010.
Blomsterkvast. I løpet av romjula fortel alle media oss alltid kven som er årets forretningskvinne og kva for ein idrettskjendis som skal bere tittelen årets mest uheldige. Gode menneske og folkekjære medieyndlingar får sin årlege blomsterkvast og fargebilde i avisa. Journalistane i Oslo feira nyleg som vanleg er før jul sitt feitaste grilloffer i året som gjekk. I år var det sjølvaste kommunal- og regionalministeren som var den heldige vinnaren av ei trelitersflaske med skotsk whisky. Ei rekkje advokatar vore på banen og forsikra henne om at gåva er godt innanfor den lovlege grensa. Det var ein ganske billeg whisky og gåva kan ikkje samanliknast med halsbandet som ministeren fekk frå Røkke og som var med å kvalifisere henne for pressepris i utgangspunktet. Ekspertisen nemner berre eitt vilkår: Brennevinet måtte berre brukast til å skjenkje departementet og ikkje hennar eigen familie. Med slike ekspertuttalar skulle ho vere på den trygge sida, meiner allmenta. Alle så nær som a Navarsæte, for hu har fått gåver før.
Makta. Det byrjar så smått med Nobel-utdelinga tidleg i desember og så går det slag i slag. I Volda gjennomførte mediestudentane ein analyse som skulle avsløre makta i kulturstaden. Studentane spurde eit utval av lokalt godtfolk om kven som er dei mektigaste i kommunen. Dei fekk sine svar og dei anonyme informantane plussa så gjerne på med opplysande karakteristikkar som “klapperslange”, “vêrhane” og “dritsekk” for å utdjupe temaet. Resultatet vart ei liste over dei mektigaste kvinner og menn i lokalsamfunnet.
Her tronar ein folkevald i kommunestyret – gruppeleiaren i Arbeidarpartiet - på toppen av maktpyramiden. Hakk i hæl kjem administrasjonssjefen i kommunen og dernest varaordføraren. Så følgjer ein banksjef, ein industrileiar og ein lokalavisredaktør. Sjølvaste ordføraren er nede på sjuande plass og den mektige høgskulerektoren fekk berre så vidt plass på lista – han kom på tiandeplass. Det er altså folkevalde og ikkje skjulte edderkoppar som dreg i trådane i skulestaden, ser det ut til og det er slik vi vil ha det. Volda-politikarane sjølve meiner dei blir haldne så kraftig i øyrene av stat og fylkeskommune at det er grunn til å spørje: Kor mykje makt har eigentleg den mektigaste blant dei avmektige i lokalt styre og stell?
Kvardagsheltar. For blant dei blinde er den sjåande konge, blir det lagt til frå anonymt hald i Volda. Lokalavisene har sine eigne prisutdelingar og deler ut julegleder og twistposar til lokale kvardagsheltar. Vi brukar ikkje berre advent og romjul til å kåre årets Mor Godhjarta og Far Sidrumpa. Vi vurderer også regjeringa på strengaste måte og gir dei karakterar for politisk stil, innhald og beste garderobe. Kjendispressa er ute med måleband og fotoapparat: Kven av dei har dei største puppane, dei største bicepsane og kven er den mest ekte blondina?
Framtidsvind. På årets siste dag sit vi og fordøyer inntrykka for å kunne arkivere det gamle året på rett hylle i minnet. Å stå framfor eit spildrande nytt år er litt som den lammande gamle kjensla av å stå ytst på stupebrettet og vite at retretten effektivt er blokkert av handfaste klassekameratar.
Det er ganske skremmande å forlate eit år vi så smått hadde teke til å kjenne oss heime i for å kaste oss ut i eit nytt og ukjent eitt. Det er her media hjelper oss ved å væte fingeren og stikke han opp i lufta for å finne ut kvar framtidsvindane blæs. Det blir presentert gallupar og prognosar for både politikar og næringsliv. Både aviser og kringkasting held seg med ein heil flokk av ekspertar i den edle kunsten det er å greie å presentere sine tannlause heilgarderingar i ei så skarp og oppsiktsvekkjande form at det verkar som noko lesaren ikkje har tenkt på sjølv.
Om nokre timar døyr det gamle året og vi er i fritt svev inn i det nye, godt polstra av ekstra romjulskaloriar, behageleg promille og medias ulne men velmeinte prognosar omsorgsfullt pakka rundt kroppen som ein skuterdress storleik XXL. Vi plussar på med våre gode ønskje for året som kjem.
Happy krasjlanding!
Kjetil Tandstad