Lyset som blendar

 Ikkje for å vere mørkemann., men no har vi hatt lysfest sidan november. Det er jammen på tide at  moder sløkkjer alle lys, så kvar ei krå blir mørk. Vi har faktisk ein stjernehimmel der ute.

Som alltid når mørkret tetnar rundt oss om hausten, tenner vi nordbuarar opp eld. Vi vil ha telys på alle bord og fyr på peisen. Vi set stearinlys i alle vindaugskarmar  og monterer lyslekkjer kring mønekam og gesimsar. Det har glitra i illuminert julepynt sidan november. Det er slik vi vil ha det. Men no er det nok.

Himmelhol. Stjerner er eigentleg små hol i himmelen der lyset slepper gjennom, trudde vi ein gong. Etter kvart har vi forstått at verdsrommet er meir eventyrleg enn som så. Lyset har alltid vore symbolet på den gode krafta som har halde mørkemaktene i sjakk.  I mørkret lurer alle vonde vetter. Lyset får troll til å sprekke. Lys er  kunnskap og vennskap og  optimisme. I mørket bur vankunna og overtrua.

 Det er betre å tenne eit lys enn å forbanne mørkret, seier vi gjerne. Det meiner nok  joggarane også, som spring med hovudlykter med lysstyrke nok for ein heil stadion. Dei lyser opp fjellsida, men likevel ser dei  ikkje ei hand for seg utanfor lyskjegla. Nattsyn er for  jegerar og innbrotstjuvar. Og kanskje nokre få romantikarar og enkelte stjernekikkarar.

 Vi kan ikkje få nok lys i mørketida. Kvar einaste ny lysmast blir feira og vel motteken. For lys gir ungane våre ein tryggare skuleveg og sikrar oss mot å snuble når vi trimmar. Vi gleder oss over den nye LED-teknologien som gir oss lyspærer som varer lenge og er billige i drift.

Glorie. Men alle dei kunstige lyskjeldene blendar oss så vi ikkje ser det lyset som er lengre unna. Lyshavet vi lever i har også sine mørke sider. Vi må spørje:  Når såg du ein stjernespekka natthimmel sist?

For å ta rolla som lysesløkkjar ei lita stund: I USA  kan berre ein tredel av innbyggjarane sjå Mjølkevegen frå der dei bur. I Europa er det berre halvparten av oss som kan sjå galaksen vi er ein del av med berre auget.

 Vitskapsmannen Albert Einstein  kalla den stjernestrødde Mjølkevegen  så poetisk for skapinga sin helgenglorie. Sidan den gong er store delar av glorien falma. Frå Europa kan ein no i gjennomsnitt sjå rundt 450 stjerner på himmelen, når forholda ligg til rette for det. For femti år sidan kunne vi sjå ti gongar så mange.  Sjølv i det ganske tynt folkesette Finnmark klagar dei over at det har blitt vanskeleg å finne stader dei kan sjå nordlyset. Der er alltid  ei veglys  eller ein lyskastar som tek luven av den flammande himmelen.

Alt dette kunstige lyset skape problem for eggleggjande skjelpadder i Florida, les vi. Nåja, dei om det. Det kan vere andre på strendene i Florida som får problem med å orientere seg viss det er stupmørkt.

Verre er det  at alt for mykje kunstig lys på oss tidlegare holebuarar kan gi helseplager og at lysforureininga i følgje enkelte forskarar kan påverke produksjonen av hormon som melatonin og østrogen. At det går på hormonane laus er velkjent frå litteraturen og mange har  kjent  det på kroppen: Det er ei kjend sak at det ikkje blir same dreisen over romantikken i lampelys samanlikna med å gå hand i hand i måneskin  under ein stjernestrødd  himmelkvelv.

Kjetil Tandstad

Petit 11.1.2014, Smp

Dei olympiske sengeleikar

Ingen ting får meir fart på emosjonane og sel fleire aviser enn dampande, uansvarleg sex. Eller rettare: Praten om det.

Vi var ikkje åleine med å heve augnebryna då vi snubla over følgjande  tittel i ei avis:” Prester bedre i senga.” Ja, ja, tenkte vi. Stillaste vatn har den djupaste grunn. Då vi las vidare, forstod vi fort at overskrifta ikkje slo fast noko faktum. Tittelen var meint som ei oppmoding. Dermed var vi tilbake til start. Vi veit framleis ingen ting om kva prestar kan prestere under dyna.

Syndelivet. Ikkje det at vi har noko med det, heller. Men sex lokkar lesarar, same kor irrelevante opplysningane kan vere. Vi meiskar oss i sidesprang og kjendisskilsmisser. Vi hoppar frå det eine tvilsame sladrebladet til dei minst like tvilsame nettstadene for  å få siste nytt om det glitrande syndelivet til dei rike og vakre. Det engasjerer like mykje, anten vi tek avstand frå lauslivnaden eller berre er misunnelege.

Derfor kasta også underteikna seg begjærleg over ein omfattande artikkel som gjorde  eit kraftig nummer av at katolikkar er meir aktive i senga enn protestantar. 68 prosent av papistane har seg eit nummer minst ein gong i veka. Det er tolv prosent meir enn gjennomsnittet for ikkje-katolikkar. 64 prosent av katolske kvinner kallar seg sjølve seksuelt leikande. Berre 42 prosent av ikkje-katolske kvinner ville seie det same. Protestantar som er gifte med katolikkar, har ein halv gong meir sex enn dei som er gifte med ikkje-katolikkar.

Cojones. Det er amerikanske forskarar som har funne fram til dette. Katolske prestar og munkar skal i prinsippet leve i sølibat. Det skulle jo dra gjennomsnittet ned og gi protestantane ein fordel. Katolikkane ligg likevel eit sengehesthovud framfor oss i konkurransen.  Er det dei varme nettene og/eller det vidkjende latinske temperamentet som gjer utslaget? Eller har katolikkar rett og slett berre meir cojones?

Lærde sosiologar og religionsvitarar let seg ikkje be to gonger om å forklare: Katolikkane ser på kroppen og verda som grunnleggjande god. Skriftemål og fire Pater Noster tek brodden av synda. Derfor kan dei handfritt og lykkelege kaste seg ut i nye erotiske eventyr utan vidare anger og ruelse. Protestantar på si side meiner derimot at dei er grunnleggjande syndige og bør ha dårleg samvit frå fødselen av. Det hjelper lite å melde seg ut av statskyrkja. Mørkemannssynet følgjer  med som nissen på lasset langt inn i Humanetisk Forbund.

Sengeleikane. Vi her oppe i nord ligg altså tolv prosent etter i dei olympiske sengeleikane, endå så frimodige vi har ord på oss for å vere. Det blir ingen pallplass av slikt. Vi kompenserer med å tene pengar og samle medaljar i dei olympiske vinterleikane i Sotsji.

I dei teoretiske øvingar, altså å snakke og lese om sex, ligg  vi betre an. Vi nasar frimodig i kjendisars romansar og sidesprang. Vi lever med dei når dei er forelska og snur ryggen til dei når dei blir dumpa av ei endå større stjerne  eller døyr av overdose. Vi  gjer oss opp våre meiningar om alt dette og deler det på internett.

 Vonde tunger vil kanskje seie at vi har det mest i kjeften og bakføtene. Kan så vere, seier vi. Men det er som med så mykje anna aktivitet her nord i verda. Vi flyttar ut muskelarbeidet til rimelegare land, men beheld administrasjonen her heime.

God helg!