Langtidsdød og fordervelse

SPRÅKÅRET

Ministrar og bistandsorganisasjonar er kraftig opptekne av forholda på bakken. Vi undrar: I motsetning til kva?

Det har halde på nokre år no. Vi sender militære kapasitetar til utlandet. Ofte er det  tropper, som  no tyder enkeltpersonar og ikkje eit trettital  soldatar i uniform. Når desse kapasitetane altså først er deployert, blir dei eskalerte før dei så blir fasa ut. Norsk engasjement er avhengig av forholda på bakken. Unnabakke eller motbakke. Det er i alle fall ikkje noko som er teke ut av lause lufta.

Tåketale. Språket er i endring og vi med det. Ein viss tåketale er naturleg for  krigsmakta, som blant anna har som si oppgåve å leggje røyk og drive taktisk tilbaketrekking. Ofte er det viktig at ord er presise. I politikken er det vel så viktig å gi eit positivt inntrykk utan å love for mykje. Då er flotte, men ganske upresise ord gode å ha.

 Vakre ord som lovar meir enn dei kan halde, er forbruksvare og blir fort utslitne. Derfor går det føre seg eit stort språkleg nybrottsarbeid. Vi får ikkje berre fleire ord. Vi får også skifta ut mange gamle  med nye og fleksible nemningar. Dei nye orda  toler at ein strekkjer og tøyer i dei. Slik at dei skal kunne seie mykje, men altså ikkje alt.

Direkteomsett. No om dagen kjem ein ikkje særleg langt med Helleviks gamle gule ordliste. Her kan ein slå opp både på sosialklientar, elevar og pasientar.  I departemental nytale og på det økonomiske målføret heiter dei  brukarar, medarbeidarar eller kundar. Byråkratar og økonomar står fjellstøtt på eit grunnlag i direkteomsett engelsk og tilfører importen ein halvhjarta nasjonal vri. Samla blir det eit ganske ugjennomtrengeleg språkleg flettverk av omgrep av typen samhandlingskompetanse, reformimplementering og aldersadekvate ferdigheiter.

Det har naturlegvis ein grunn til konsentrasjonen forvitrar så snart ein får ei årsmelding frå eit konsern eller ein departemental NOU mellom hendene. Her møtest nemleg våre fremste ordprodusentar – økonomar og byråkratar -  med alt dei har av stavingstunge språklege kreasjonar. Det er  øyredøyvande, også i skrift.

Utfordring. Økonomane  leverer ikkje berre ord.  Dei har ein heil ideologi å by på og er ustanselege i sin iver etter å spreie sine tankar til andre fagfelt. Det skal tenkjast positivt.  Kjem du i skade for  å nemnet ordet problem, er det alltid ein  skuleflink  som seier at det ikkje er noko som heiter problem. Det heiter utfordring, om du er så på veg til avgrunnen. Insisterer du på å snakke med eigne ord, blir det heva augebryn og krav om teambuilding  og benchmarking. Ein må vere ein del av laget og vere proaktiv skal ein sikre synergiar.

Økonomane har også fått foten inne i det offentlege. Gjennom dørsprekken har dei skapt ein stor og ny marknad for sine ord og omgrep. Kombinasjonen av økonomisk og samfunnsvitskapleg fagspråk viste seg å vere dynamitt. Det spreidde seg ei raudkinna skaparglede i departementa. Dei fekk lage nye og skinande ord som var skreddarsydde for grå eminensar og namnlause førstekonsulentar med behov for ryggdekning. Her vart det laga ord som var presise på ein litt ullen og praktisk måte og det trilla ut nyord som resultatorientering, styringsdialog og restmestringsevne.

Diagnose. Takk vere denne språklege skaparkrafta, har vi blitt kjende med fenomenet kunnskapsbasert utdanning. Det er ei ny type utdanning der ein får kunnskap på kjøpet. Nyleg kom eg også over uttrykket langtidsfrisk. Det er naturlegvis motsatsen til langtidssjuk. No ventar eg spent på det logiske utvidinga av diagnosen. Stundom les vi jo om klinisk døde som på mirakuløs måte vender tilbake til livet. Dei korttidsdøde er ikkje talrike, men også dei har krav på sitt språklege motstykke, som altså vil vere  langtidsdød.

 Det må vi kunne seie er eit sentralt omgrep, sidan det før eller seinare vil omfatte oss alle.