Det var femtedag jul 1912 og eit makelaust
vakkert vintervêr. Festen skulle byrje klokka seks, men alt i firetida tok folk
til å strøyme til. Denne jula var det noko ekstra å gle seg til – ungdomslaget Samhald skulle ta i bruk sitt
eige ungdomshus Vaarvon.
Folket i skulekrinsane Tandstad og Riksheim i
Sykkylven hadde lagt mykje pengar og mykje arbeid inn i prosjektet. No stod
huset der med opne dører og tok i mot for aller første gong. Sjølv om mange
hadde vore innom byggjeplassen tidlegare, var det ei spent stemning då ein
endeleg kunne stige over dørstokken og sjå huset innvendig, ferdig og måla.
Takhøgda i salen imponerte. Det knast i dei nylagde tregolva. For første gong
skulle laget få tilgang til scene.
Vegbrøytar
Heile
grenda var på plass – rundt 500 menneske hadde pressa seg innan for murane. Den
forventningsfulle småpraten stilna raskt då formannen i festnemnda, greip ordet
og ønskte festlyden velkomen. Så kom spellaget til Carl Tandstad inn på scena
til stor applaus. Leiar i byggjenemnda, lærar Ole Strømme, gjekk gjennom byggjeprosessen
før han høgtideleg leverte huset over til formannen i ungdomslaget Samhald,
Hans Tandstad. Han kvitterte med å rose byggjekomiteen og formannen, lærar Ole
Strømme heilt spesielt. Du har vore ein vegbrøytar i brodden for byggjenemnda,
sa han. Så var det songlaget sin tur. Dei framførte ein nyskriven song til
huset av den 19 år gamle Henrik Straumsheim. Lærar Karl Rogne, som heldt festtalen,
oppmoda tilhøyrarane til å legge seg dei aller siste orda som den kjende biskop
Wexelsen skulle ha sagt før han døydde:
Heidre far din og mor di. Upp og fram til Ljos og Liv.
Ungdomshuset Vårvon skulle bli den
møtestaden som folk hadde lengta etter og som dei kjende dei hadde bruk for.
Ungdomshuset skulle vere ein stad å vere. Men også ein stad å lære, å orientere
seg og ta inn over seg dei nye impulsane som siva inn over bygdene frå dei
veksande byane, frå Amerika, dit så mange reiste for å finne arbeid, frå aviser
og bøker. Samfunnet var i endring. Ungdommen tørsta etter kunnskapar. Nye
sosiale og politiske utfordringar melde seg. Dårlege tider, omveltingar i
landbruket og helvetestrugsmåla frå vekkingane gjorde menneska usikre og
søkjande. Den frilynde rørsla med sin liberale kristendom, norskdom og
opplysningsstrev var ei åndsretning som fleirtalet av ungdommen kunne
identifisere seg med og som fylte dei med glede og framtidstru.
Symbol
I denne grenda inst i Sykkylvsfjorden var
det også stort behov for ein stad å samlast for å drøfte tidas spørsmål og
byggje samfunnet. Eit eige hus for dei frilynde og nasjonale hadde også stor
politisk symbolverdi. Ungdomshuset skulle vere eit hus der det skulle vere høgt
under taket, mykje lys og luft, tillit og samkjensle. Det skulle vere ei
bygning for det nye og frie Noreg, ein base for kunnskap og demokrati,
sjølvråderett og høge hugmål.
Draumen om eit eige hus hadde spirt heilt
sidan ungdomslaget var skipa i 1895. Ein flokk ungdommar frå Tandstad
skulekrins samla seg i ei stove for å skipe eit frilyndt ungdomslag. ”Ungdommen
kommer sammen som finder det for godt, til samtaler om nyttige emner, sang,
oplesning av litteratur, samt til påhørelse av foredrag”, heitte det i
første paragraf av lagslovene som var vedtekne på møtet.
“Noko
uskuldig leik”
Det gjekk ikkje lenge før det vart ordskifte
om dei skulle tillate folkeviseleik på festane. Vedtak: ..det skulle gjerast tvo
gonger mat, at der skulde haldast talar, at der skulle upplesast morosame
stykkje og at der skulle vera musikk og noko “uskuldig” leik, skreiv
formannen i møteboka.
15. desember var det nytt møte med
diskusjon om korleis ein ungdom skal skikke seg. Innleiar Ole P. Strømsheim
peika på dårlege trekk ved dagens ungdom – manglande opplysning, drikking og
nattereking. Det som måtte til var opplysning og kristendom. Andre som hadde
ordet, peika på at ungdommen også måtte lese litteratur, halde aviser for å
følgje med i tida og ha eigne ungdomslag, der dei kunne utveksle kjensler og
tankar. Ungdommen skulle tenkje på Gud, “før de onde Dage kommer og de aar naar
dig, om hvilke du maa sige: de behage mig ikke”. Men ungdommen måtte også få
glede seg. Fekk dei ikkje lov til det, ville dei bli trøytte av livet her, avdi
dei ikkje fann nokon hugnad i det, understreka innleiaren, slik han vart referert i
protokollen.
Bygginga av huset i 1912 var gjennomført
med stor frivillig innsats og ved hjelp av rause gåver, frå bygdefolket og frå
folk frå krinsen som sleit i den store
Polson-campen i Amerika. Etter mykje diskusjon vart det eit stort og høglofta
murhus, etter kvart vakkert rosemåla og utsmykka, med scene og kjellarsal.
Eldsjeler
Huset skulle tene krinsen godt gjennom
mange tiår. Her var det skule og idrettstrening, song og musikk, skodespel. Etter
dei første femti åra merka ungdomslagsarbeidet vanskelegare tider. Konkurransen
frå andre aktivitetar og organisasjonar og etter kvart også fjernsynet vart
sterkare. Trass kraftig satsing på kinoframsyningar i eigen regi og dansemoro utover
på sekstitalet var det vanskeleg å greie å halde huset i stand. Nokre eldsjeler
gjorde sitt beste for å stogge forfallet. Men fram mot hundreårsdagen for UL
Samhald i 1995 var lagsaktiviteten periodisk og huset i dårleg forfatning.
Stadig fleire snakka om å rive heile rukkelet.
Men nokre godt vaksne eldsjelene i
ungdomslaget tykte det var for gale. Fylkesarkitekt Berge Hjørungnes vart
invitert for å sjå om det var botevon i 1994. Dei begeistra orda i rapporten
hans sette kveik i fleire. Utviding og restaureringsarbeid vart sett i gang. I 2001 kunne
ungdomslaget ønske velkomen til det som vart kalla ein kombinert 100-årsmakering
og innviingsfest. Første etappe i restaureringsarbeidet var gjort unna. Nye ambisiøse
planar vart lagt fram: Ei fullstendig restaurering av huset skulle vere klart
til jubileet jula 2012.
Kulturpris
Behovet for pengar til påbygg og restaurering av ungdomshuset
vitaliserte krinsen. Det vart arrangert Straumgjerdedagar, Ta
Sjansen-arrangement. ,swing-, linedans- og kokkekurs, disco-kveldar, kulturarrangement
og basarar. Dei årvisse revyane, som så langt har halde på i 11 år med seks årlege
framsyningar over tre dagar kvar palmehelg, vart publikumstreffarar som gav
gode inntekter. Innsatsen til dugnadsgjengen som stod for det omfattande
bygningsarbeidet vart lagt merke til av Sykkylven kommune, som gav dei kommunen
sin kulturpris i 2009. Dei fekk også Godt Vern-prisen frå Fortidsminneforeininga i november 2012. Dei 15 ivrigaste av dugnadsarbeidarane kan åleine takkast
for nesten 7000 dugnadstimar. Det svarar til 184 fulle arbeidsveker eller fire
og eit halvt år med gratisarbeid for
laget.
Den sterke dugnadsinnsatsen har
ikkje berre gitt folket i krinsen eit godt og tenleg forsamlingshus for dei
neste hundre åra. Samlinga om felles
innsats har også sveisa lokalsamfunnet saman og skapt samhald og kontakt i
krinsen og på tvers av generasjonane
(Kjetil Tandstad i Jul på Sunnmøre 2012)
(Kjetil Tandstad i Jul på Sunnmøre 2012)
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar